سه‌شنبه، فروردین ۲۰، ۱۳۹۲

قدرت کارتونیست‌های ایرانی در برابر ضعف حکومت سرکوب‌گر ایران

image
انتشار کتابی از آثار کارتونیست‌های ایرانی در ارتباط با نقض حقوق بشر، که با نوشته‌های گروهی از فعالان و استادان و روزنامه‌نگاران سرشناس همراه شده، مورد توجه رسانه‌های مختلفی از جمله مجله معتبر مک‌لینز کانادا قرار گرفته است. نیک آهنگ کوثر در باره این مجموعه می‌گوید: «کتاب حاضر یکی از نفیس‌ترین  و قابل فهم‌ترین مجموعه‌ کارتون‌های هنرمندان ایرانی در خارج از کشور است که می‌تواند دریچه‌ای به وضعیت درونی ایران برای غربی‌ها بگشاید.»
مایکل پترو در گزارشی که امروز در سایت مجله سیاسی مک‌لینز کانادا منتشر شده، می‌نویسد: «راه‌های زیادی برای به زندان افتادن هر کسی در ایران وجود دارد. راه‌پیمایی برای اعتراض به تقلب در انتخابات خطرناک است. تلاش برای پایان دادن به نظام دینی حاکم خطرناک است. اما نیک آهنگ کوثر به خاطر کشیدن یک "تمساح" به زندان افتاد.»

پترو در ادامه می‌نویسد: «خود تمساح، و بازی کلامی کارتون، باعث شد که خوانندگان حس کنند که کوثر یک روحانی بلندپایه را مسخره کرده است. کوثر هم البته چنین کرده بود، اما امیدوار بود خصلت تشبیهی کارتون، عملا از هر بلایی نجاتش دهد. البته تا حدی هم نجات داد. کوثر تهدید به مرگ شد و به زندان افتاد.» پترو سپس به بازجویی نیک آهنگ توسط سعید مرتضوی، همان دادستانی که عامل مرگ زهرا کاظمی، عکاس-خبرنگار کانادایی بود، اشاره می‌کند.

از نگاه این گزارشگر، ابهام موجود در کارتون، عاملی است که آن را به ابزاری مناسب برای کارتونیست‌ها و دگراندیشان، جهت بیان ایده‌های‌شان در جوامع سرکوب شده بدل می‌کند. اینها می‌توانند با این ابزار، مرزها [و خط قرمزهایی] را به عقب برانند که از دست دیگران بر نمی‌اید.
نیک آهنگ کوثر معتقد است که استقلال فکری نسبی کارتونیست‌ها و طنزنویسان در مقایسه با بسیاری از کسانی که برای روزنامه‌ها می‌نویسند،  از جمله عوامل اعتماد بیشتر مخاطبان به کارهای‌شان می‌شود.
خطر بالای سر کارتونیست‌ها وجود دارد. از خطری که نیک آهنگ کوثر، چند روز پیش از بازداشت مجدد از آن جست تا ۲۵ ضربه شلاقی که یک قاضی، کارتونیستی را به تحمل آن محکوم کرد.
پترو با اشاره به وجود خطرها برای کارتونیست، به تداوم حمله این هنرمندان به ممنوعه‌ها و «تابو»ها و نیز نواختن حاکمان با آثارشان اشاره می‌کند، و می‌افزاید که شرایط باعث مهاجرت تعدادی از کارتونیست‌ها به خارج از کشور شده است. گروه عمده‌ای که مجموعه‌ای از کارهای‌شان اخیرا در کتابی از سوی «کمپین بین‌المللی حقوق بشر در ایران» جمع آوری و منتشر شده است. در حاشیه کارتون‌های این مجموعه، متفکرین، استادان، روزنامه‌نگاران شناخته شده‌ای مطالبی به سفارش کمپین نوشته‌اند. پترو در باره این مجموعه می‌نویسد: «این کتاب پنجره‌ای است به زندگی ایرانیان مختلفی که از درون و بیرون کشور، برای تغییر تلاش کرده‌اند و یا به کسانی که تلاشگر تغییر بوده‌اند، علاقه داشته‌اند و یا در چمبره سرکوب نظام گرفتار آمده‌اند.»
چهار نفر از خالقان آثار این مجموعه، به کانادا مهاجرت کرده‌اند. احمد سخاورز، کارتونیست برجسته ایرانی در سال ۱۹۸۰، نیک آهنگ کوثر در ۲۰۰۳، افشین سبوکی در ۲۰۰۵ و توکا نیستانی از ۲۰۱۰ کانادا را وطن جدید خود خوانده‌اند.
کیانوش رمضانی و مانا نیستانی اما، ساکن فرانسه‌اند. کارتون‌های هادی حیدری، کارتونیست ساکن ایران نیز در این مجموعه منتشر شده است.
امید معماریان، روزنامه‌نگار ایرانی که در سال ۲۰۰۴ بازداشت و شکنجه شد و اینک برای کمپین کار می‌کند، به عنوان جمع آوری کننده این مجموعه به مک‌لینز می‌گوید: «کارتونیست‌ها نمی‌توانند مستقیما مقامات ایرانی رو مورد نقد قرار دهند و شرایط آزادی بیان و نبود امکان تجمع را زیر سوال ببرند، اما اگر شما در آن شرایط زندگی کنید و مخاطبی هوشمند باشید، کارتون را به خوبی درک می‌کنید. و این قدرت زیادی دارد...مهم یافتن کلیدی برای رمزگشایی از طرح است...مردم کار را زمانی دوست دارند که پیام مستقیم نباشد...فرهنگ ما پر از ابهام و پیچیدگی است و شاید به خاطر وجود حاکمان در دوره‌های مختلف، این ابهام و پیچیدگی به ما به ارث رسیده است.»
نیک آهنگ کوثر در باره کتاب «طرح‌هایی از ایران» به خودنویس گفت: «کتاب حاضر یکی از نفیس‌ترین  و قابل فهم‌ترین مجموعه‌ کارتون‌های هنرمندان ایرانی در خارج از کشور است که می‌تواند دریچه‌ای به وضعیت درونی ایران برای غربی‌ها بگشاید.»

کوثر در باره نقاط قوت کتاب می‌گوید: «گرچه به عنوان کسی که با طراحان خارج از کشور برای دست‌یابی به مجموعه‌ای درخشان ساعت‌ها و روزها و ماه‌ها هم‌فکری کرده‌، و کارهایش نیز در آن چاپ شده، نباید ادعای زیادی بکنم، اما فکر می‌کنم نهادهای کارتونی و هنری تحت تاثیر کیفیت بالای این مجموعه قرار بگیرند. در عین حال، حاشیه نویسی نویسندگان و متفکرین و نیز اعضایی از خانواده‌های زندانیان سیاسی، این مجموعه را مستندتر هم کرده است.» او می افزاید: «کیفیت بالای کاریکاتورهای چهره افشین سبوکی که سبک جدیدی را تجربه می‌کند، شاید برای برخی مخاطبان جدید باشد، اما کار را بسیار پرمایه کرده است. در باره تکنیک بالای نیستانی‌ها نمی‌توان شک کرد، حضور احمد سخاورز به عنوان پیشکسوت و یکی از برجسته‌ترین هنرمندان تاریخ کارتون و کاریکاتور ایران در این مجموعه، آن را ارزشمندتر کرده، و قرار گیری کارهای کیانوش رمضانی که هم کارتونیست است و هم فعال حقوق بشر که درد دو گروه در ایران را از نزدیک لمس کرده و ریسک فراوانی را فقط به خاطر کمک به یک کارتونیست دیگر به جان خریده، حتی اگر آن کارتونیست قدر تلاش کیانوش را نفهمد. کارهای قبلا منتشر شده اما قوی هادی حیدری که بعدا به مجموعه اضافه شد، قطعا به ارزش کار افزوده است، چه، او در ایران است و فضای داخل را لمس می‌کند. همه این نقاط، مجموعه‌ای ساخته که به نظر من، بسیاری باید افتخار کنند که نوشته‌های‌شان در کنار این کارتون‌ها به عنوان حاشیه ثبت شده است. گرچه برای من به عنوان کارتونیست، حضور کارهایم در کنار نوشته افرادی چون شیرین عبادی، عبدالکریم لاهیجی، محمد تقی کروبی، زهرا موسوی (که هر دو فرزندان رهبران محبوس جنبش سبز هستند) و نیز فخرالسادات محتشمی‌پور که همسر تاج‌زاده است، مایه افتخار است. همچنین نمی‌توان از کنار نوشته‌هایی از وکلا و کارشناسان و فعالان برجسته‌ای چون عباس میلانی، کریم سجادپور، مهرانگیز کار، سوسن تسلیمی، کامبیز حسینی، رضا معینی و برخی از همکاران نویسنده‌ام به راحتی گذشت.»
کوثر اما می‌افزاید: «ابهام موجود در طنز و کارتون ایرانی، متاسفانه در کتاب به نحوی دیده می‌شود. نبود کاریکاتورهایی از عاملان جنایات ۳۴ سال اخیر و مسوولان قضایی از جمله رهبرانی چون آیت‌الله خمینی و آیت‌الله خامنه‌ای و هاشمی رفسنجانی و لاجوردی و موسوی خوئینی‌ها و خیلی‌های دیگر این شبهه را ایجاد می‌کند که گویی نقض حقوق بشر در جمهوری اسلامی بعد از جنبش سبز آغاز شده و هیچ اتفاقی در طول سال‌های قبل از آن نیافتاده است. خشونت را گاه با رنگ قرمز نمایش می‌دهند، و جا داشت  در کتاب "طرح‌هایی از ایران" بدون نگرانی و ترس از  احساسات برخی که دل‌شان نازک‌تر است، رنگ خون را واضح‌تر از چیزی که هست می‌دیدیم.»
کوثر در پایان با تاکید بر تلاش مثبت کمپین برای انتشار این کتاب که می‌تواند بسیاری از حرف‌های غیر قابل فهم از شرایط داخل را برای بسیاری از سیاستمداران، قابل درک‌تر از دفاعیات وکلا و فعالان و لابی‌گران کند، گفت که امیدوار است کتاب بعدی کمپین، مجموعه‌ای باشد که به جنایت‌های پیش از خرداد ۱۳۸۸ می‌پردازد: «شاید اگر تاریخ جمهوری اسلامی از خرداد ۱۳۶۰ توسط نهادهای حقوق بشر مورد بررسی بیشتری قرار گرفته بود و بدون سیاست‌بازی و لابی‌گری و بدون توجه به منافع با مسائل روبرو می‌شدند، از سال‌ ۱۳۸۸ شاهد نقض گسترده حقوق بشر پس از انتخابات ریاست جمهوری به این شکل نبودیم. امیدوارم انتشار این کتاب، کمپین بین‌المللی حقوق بشر را مجاب به کاری دقیق‌تر روی جنایت‌های بعد از خرداد ۱۳۶۰ با استفاده از هنر کارتونیست‌های ایرانی که در معرض تهدید جمهوری اسلامی هم نیستند بکند.»