روایتی از امامزاده‌های جعلی در کشور
چادرش را روی سر می‌کشد و با ابروهای دست نخورده‌اش به سنگ قبری اشاره می‌کند که با دو قالی رنگ و رفته، پوشانده شده. درگوشی می‌گوید: «یک شب برایش ضریح آوردند و چند سال بعد هم خودشان کندند و بردند». سنگ قبر از مرمر سفیدی است که در گوشه‌ای دنج از امامزاده برای خودش جا خوش کرده و رویش نوشته شده: «مرحومه‌ی سعیده‌ی بانو…»
فاطمه از روزهایی می‌گوید که این قبر به قبر «بی‌بی» معروف شده: «آن کسی که امامزاده را بازسازی کرد و به شکل فعلیش ساخت، همزمان با فوت یکی از اقوام نزدیکش با پول زیادی قبری در جوار «قبر آقا» خرید. بعد هم با نصب یک ضریح برای خودش امامزاده‌ای مجزا شد. مردم که نمی‌دانستند چه خبراست».
امامزاده‌های کشور به عنوان قطب فرهنگی مذهبی و «سنگری در مقابل بلایای طبیعی» در لیست قوانین تدوین شده برای پدافند غیرعامل کشور قرار گرفته اند
کم‌کم کار به جایی رسید که به گفته فاطمه ضریح چوبی امامزاده ی اصلی محجور و بی زائر مانده بود. ۷ یا ۸ سال پیش «قبر آقا» که امامزده‌ی کوچکی درچند کیلومتری شمال تهران است اتفاقی را به خود دید که تا به امروز اهالی روستا فقط در محفل‌های خصوصی‌شان درباره‌ی آن شب حرف می‌زنند. شبی که ضریح و بارگاه « بی‌بی » جمع آوری و کنده شد و به جای آن ضریحی آب طلا گون به «قبرآقا» اضافه شد.
فاطمه ۳۰ ساله است و جد در جد در همسایگی این امامزاده زندگی کرده‌اند و حتی به خاطر این همسایگی، رشته الهیات را در دانشگاه برای خود انتخاب می‌کند. و البته همین همسایگی او را از اتفاق های ریز امامزاده باخبر می‌کند. او می‌گوید که تمام آن شب را پشت پنجره تماشا می‌کرده که چطور همه چیزدر عرض چند ساعت جمع شد، بدون اینکه آب از آب تکان بخورد.
فاطمه ۳۰ ساله است و جد در جد در همسایگی این امامزاده زندگی کرده‌اند و حتی به خاطر این همسایگی، رشته الهیات را در دانشگاه برای خود انتخاب می‌کند. و البته همین همسایگی او را از اتفاق های ریز امامزاده باخبر می‌کند. او می‌گوید که تمام آن شب را پشت پنجره تماشا می‌کرده که چطور همه چیزدر عرض چند ساعت جمع شد، بدون اینکه آب از آب تکان بخورد.
این روزها افزایش خرافه‌گرایی و خرافه‌سازی از جمله امامزاده سازی در میان مردم باعث شده تا «آیت الله مکارم شیرازی» یکی از مراجع تقلید شیعه هم واکنشی هشدار گونه نسبت به سوءاستفاده برخی نااهلان از احساسات پاک مردم داشته باشد. او گفته برخی‌ها با توجیه‌هایی از جمله اینکه ما خواب دیدیم، به دنبال سوءاستفاده از احساسات مردم و امامزاده سازی هستند که باید مراقب این‌ها بود.
تخریب و تعطیلی ۱۳ امامزاده جعلی از سوی سازمان اوقاف کشور (بدون احتساب سایر استان‌های کشور) تنها در استان گیلان اتفاق افتاده است.
تخریب و تعطیلی ۱۳ امامزاده جعلی از سوی سازمان اوقاف کشور (بدون احتساب سایر استان‌های کشور) تنها در استان گیلان اتفاق افتاده است.
امامزاده‌های جنگلی و کویری
گویا امامزاده سازی مسئله ای است که طی ۳۰ سال گذشته در مرکز توجه قرار گرفته، این موضوع را آمار ۱۱ هزار تایی بقعه‌های متبرک در کشور نشان می‌دهد که در سال ۱۳۵۷ تنها ۱۵۰۰ بقعه برآورد شده بوده.
از این آمار چند هزارتایی، ۳۷ درصد روستایی، ۲۳ درصد شهری، ۸ درصد بین جاده ای، ۱۸ درصد کوهستانی، ۶ درصد جنگلی، ۷ درصد بیابانی و یک درصد کویری است.
این درحالی است که «حجت‌الاسلام علی محمدی» سرپرست سازمان اوقاف توجه بیشتر به اماکن متبرکه در جهت رسیدگی و معرفی بیستر امامزاده‌ها را علت واقعی این آمارها می‌داند و افزایش آن را واقعی ندانسته.
در عین حال حسن ربیعی، سخنگوی سازمان اوقاف و امور خیریه طی گفتوگویی با روزنامه‌ی شرق از هفت برابر شدن تعداد امامزاده ها نسبت به سال های بعد از انقلاب خبر داده است. این اظهارنظرها از سوی مسوولین دولتی، باور آمارها را دچار مشکل می‌کند که آیا هفت برابر شدن امامزاده‌ها توجه بیشتر است یا امامزاده سازی؟
در عین حال حسن ربیعی، سخنگوی سازمان اوقاف و امور خیریه طی گفتوگویی با روزنامه‌ی شرق از هفت برابر شدن تعداد امامزاده ها نسبت به سال های بعد از انقلاب خبر داده است. این اظهارنظرها از سوی مسوولین دولتی، باور آمارها را دچار مشکل می‌کند که آیا هفت برابر شدن امامزاده‌ها توجه بیشتر است یا امامزاده سازی؟
اما در میان همین امامزاده‌ها، بقعه‌های متبرک جعلی از جنس «قبر بی‌بی» هم بوده که درشان تخته شده. فاطمه بساط کوچکی را در پیاده‌روی نزدیک امامزاده پهن کرده و می فروشد. بساطی از آجیل، شکلات و تسبیح که در دو سینی جمع‌و‌جور شده. می‌گوید: «قبر بی‌بی هم برایم قابل احترام بود، خیلی ها حاجت گرفته بودند».
آقا پنجعلی و دشمنی
وجود بقاع و امامزاده‌های جعلی از آثار خرافه پرستی است که در برخی موارد از سوی سازمان اوقاف کشور با آن برخورد شده و می‌شود.
«آقا پنجعلی» از آن دست مکان‌های متبرک بوده که حالا جز مشتی خاک از آن باقی نمانده. مکانی درروستای بارگاه (شهرستان رودسر) که چندی پیش با مجوز اوقاف گیلان تخریب شده. جایی که بیش از ۵۰ سال مردم برای زیارت و ادای نذر، از سراسر کشور به آن جا می‌رفتند.
«آقا پنجعلی» از آن دست مکان‌های متبرک بوده که حالا جز مشتی خاک از آن باقی نمانده. مکانی درروستای بارگاه (شهرستان رودسر) که چندی پیش با مجوز اوقاف گیلان تخریب شده. جایی که بیش از ۵۰ سال مردم برای زیارت و ادای نذر، از سراسر کشور به آن جا می‌رفتند.
از دیدگاه تاریخی منشا ورود خرافه پرستی در ایران به اوایل اسلام برمی‌گردد که آغازش از دوران بنی‌عباس است و در دوره‌ی صفویه به اوج خود می‌رسد. به گفته‌ی «فاضل میبدی» کارشناس دینی بسیاری از امامزاده‌ها تاریخ ثبت شده و مشخصی ندارند و این موضوع حتماً باید جدی گرفته و آسیب شناسی بشود.
از طرفی کارشناسان میراث فرهنگی علت به وجود آمدن برخی امامزاده‌ها را وقایع تاریخی چون جنگ‌ها می‌دانند. «حسن روشن» به خبرگزاری ایلنا گفته: «برخی از امامزاده‌ها اصلن مقبره نیست بلکه مردم در جنگ و نا آرامی اموال و اشیای قیمتی را در آن پنهان می‌کردند تا بعد از آرام شدن اوضاع به سراغ آن بروند. می‌خواستند تا از دستبرد درامان باشد».
همین بقاع جعلی گاهی آنقدر در باورها و اعتقادهای مردم رسوخ می‌کند که برخورد با آن‌ها، واکنش‌های بدی به همراه دارد. بعد از گذشت چند سال از تخریب «آقا پنجعلی» هنوز هم وقتی مردان روستا دورهم جمع می‌شوند از ناراحتی‌های خود برای هم می‌گویند و حتی کار به گریه و زاری هم می‌رسد. این دردلی است که آقا شعبان یکی از اهالی روستا می‌کند و می‌گوید: «این‌ها همه از روی دشمنی است».
گاهی این دشمنی‌ها مردم و مسوولین دولتی را مقابل هم قرار می‌دهد. «حجت الاسلام علی محمدی» سرپرست سازمان اوقاف، اعلام کرده: «اجازه نمی‌دهیم کسی امامزاده جعلی و بقعه خرافی ایجاد کند. با افرادی که امامزاده جعلی و بقعه خرافی ایجاد کنند، برخورد قضایی می‌کنیم و مکان ایجاد شده را تعطیل خواهیم کرد».
جالب است که برخی مکان های متبرک جعلی هم قبل از تخریب، «غبارروبی» و صورت جلسه‌ی نذورات مردمی هم شامل حالش می‌شده.
سازمان اوقاف برای مبارزه با همین موارد و آن‌چه که سوءاستفاده‌ی احتمالی خوانده، درصدد توسعه‌ی امامزاده‌های واقعی از محل درآمدشان برآمده. درآمدی که از نذورات مردمی تامین می‌شود. این درحالی است که تا به امروز مراکز دولتی وابسته پاسخ شفافی نسبت به میزان واقعی درآمد بقعه‌های متبرک نداده‌اند. معاون سازمان اوقاف و امور خیریه گفته است که این سازمان در ۹ ماه گذشته ۵۱ میلیارد تومان درآمده داشته، این درآمد متعلق به ۹ هزار و ۱۹۲ امامزاده است که ۱۵ درصد از این درآمد صرف بقعه‌ها می‌شود. برای مثال امامزاده‌های کشور به عنوان قطب فرهنگی مذهبی و «سنگری در مقابل بلایای طبیعی» در لیست قوانین تدوین شده برای پدافند غیرعامل کشور قرار گرفته اند، که این مورد یکی از موراد توسعه‌ی آن به‌حساب می‌آید.
درآمد واقعی هر امامزاده وابسته به تعداد دفعاتی است که «غبار روبی» می‌شود. البته این تعداد باتوجه به موقعیت و شرایط امنیتی هر بقعه متفاوت است، می‌تواند ماهی یک‌بار باشد تا سه‌ماه یک‌بار. طبق اعلام مسوولان سازمان اوقاف و امور خیریه، هربار غبار روبی صورت‌جلسه می‌شود و باید به تایید اعضای امین آن یعنی نماینده‌ی دادستان، نماینده‌ی هیات امنا و نماینده‌ی بانک (که پول نذروات باید درآن واریز شود) برسد. در هرجلسه‌ی جمع آوری نذورات یا همان غبار روبی، پول‌های نقد شمرده، طلا و نذورات مردمی هم همان‌جا وزن و در نهایت صورت‌جلسه تنظیم می‌شود.
هیات امنای هر امامزاده متشکل از پنج عضو است که حتمن یک روحانی یا شخص مسلط به امور مذهبی و اسلامی در آن باید حضور داشته باشد، یک کارمند و یا فرد متخصص در امور اداری، یک امانت‌دار محلی و گاهی غیر بومی و یک مهندس و یا فرد آگاه به امور عمرانی از دیگر اعضای هیات به شمار می‌روند. جدا از اعضای حقیقی این هیات، فرمانده‌ی پایگاه بسیج مستقر در امامزاده و یا نزدیک‌ترین حوزه‌ی بسیج به هر بقعه متبرک، عضو حقوقی این هیات نامیده می‌شود.
جالب است که برخی مکان های متبرک جعلی هم قبل از تخریب، «غبارروبی» و صورت جلسه‌ی نذورات مردمی هم شامل حالش می‌شده.
فاطمه، همان دختری که درهمسایگی به گفته‌ی خودش «آقا» زندگی می‌کند، می‌گوید: «باید ببینی که مردم چه‌ها نذر می‌کنند. طرف حقوق یک ماهش را هم می بخشد…»
فاطمه، همان دختری که درهمسایگی به گفته‌ی خودش «آقا» زندگی می‌کند، می‌گوید: «باید ببینی که مردم چه‌ها نذر می‌کنند. طرف حقوق یک ماهش را هم می بخشد…»
گرایش مردم به خرافه و رواج آن، موضوعی است که درجوامعی مذهبی دیده می‌شود. پول و نذرهایی که مردم بابت این داستان می‌دهند، آنقدر هست که عده‌ای را به وسوسه بیندازد. دادن شکل قداست با پارچه‌ای سبز و چوب وسیله‌های ساده‌ای هستند که به گفته‌ی مدیرکل هیات امنا بقاع متبرکه سوءاستفاده‌ی عده‌ای را به دنبال دارد.
از دید کارشناسان اجتماعی شرایط و باورهای خرافی وقتی فراهم می‌شود که عقل گرایی وجود ندارد و افراد براساس احساس و ذهنیتشان خرافات را باور می‌کنند. دکتر «غلامعباس توسلی» جامعه‌شناس گفته: «گرایش به امامزاده سازی غیر از حوادث و رویدادهای تاریخی به مسائل اعتقادی هم برمی‌گردد، مسئله خرافه جیزی است که در جوامع‌ای با سطح فرهنگی پایین و بیشتر در میان افراد فقیر دیده می شود.»
خواب هایی که سرنوشت ملتی را تغییر می دهد
«خواب‌نما شدن» یکی از همین مسائل اعتقادی است که پایه و اساس خیلی از مکان‌های مقدس شده. نمونه‌اش مسجدی است که «آقا یحیی» در خانه‌ی کاه‌گلی‌اش ( در یکی از روستاهای شمالی کشور) علم کرده. پیرمردی که با فروش گاوهایش ساخت مسجد را شروع کرده و با کمک‌های مردمی گسترشش داده و تا این‌جای کار حمایت اوقاف شهر را هم با خود دارد. می‌گوید: «خواب آدم عمامه سبزی دیدم که گفت خانه‌ات را مسجد کن و نگران هیچ چیز هم نباش.» هنوز دو سه سال هم نشده که شهرت و آوازه‌ی مسجد، پا را از روستا فراتر گذاشته و به اهالی جنوب کشور و بندر عباس هم رسیده و البته در سایت‌های اینترنتی هم تبلیغش دیده می‌شود.
«حجت الاسلام فاضل میبدی» به عنوان کارشناسی دینی برای این‌گونه خواب‌ها ارزشی قائل نیست و آن را جزو عواملی می‌داند که خرافه را وارد دین و مذهب می‌کند. او می‌گوید: «خواب در دین و شریعت حجت نیست و سندیت ندارد. نباید اجازه داد برخی با سرنوشت اجتماعی، شرعی، سیاسی و اعتقادی مردم بازی کنند.»
میبدی تاکید می‌کند که برای تغییر و از بین بردن خرافه و باورهای غلط باید دوره‌های تاریخی پشت سر گذاشته شود تا درک مردم از این بحث‌ها تغییر کند.
