سرنوشت ایران با سوریه و کره شمالی گره خورده است
«آلماتی2» همان گونه که صاحبنظران پیش‌بینی کرده بودند بدون نتیجه پایان یافت.
پیش از آن که گروه 1+5 با هیأت نمایندگی ایران برای دومین بار در پایتخت سابق قزاقستان به مذاکره بنشینند برخی اظهارنظرهای خوشبینانه نسبت به این دور مذاکرات، از ثمربخش بودن تماس‌های کارشناسی در فاصلۀ یک ماهه بین طرفین حکایت داشت در حالی که ناظران آگاه با نگاه دیگری به قضیه می‌نگریستند.
خاویر سولانا، که پیش از کاترین اشتون سیاست خارجی اتحادیه اروپا را مدیریت می‌کرد چند روز پیش از آن که مذاکرات آلماتی 2 آغاز شود اظهار داشت قبل از برگذاری انتخابات ریاست جمهوری در ایران و نیز تا وقتی جنگ داخلی سوریه ادامه داشته باشد بعید است مذاکرات هسته‌ای با ایران به نتیجه برسد.
وی که برای شرکت در نشستی به واشنگتن رفته بود یادآور شد این دو موضوع به هم پیوند خورده است و به همین دلیل در شرایط موجود دستیابی به هر گونه پیشرفتی در مذاکرات جاری کار دشواری است.
ریاست هیأت نمایندگی ایران را در آلماتی2 سعید جلیلی برعهده داشت که سولانا، از وی تنها به عنوان یک فرستادۀ حامل پیام و نه تصمیم گیرنده یاد کرد و متذکر شد مرجع تصمیم گیری درباره برنامه هسته‌ای ایران شخص خامنه‌ای است.
گری سیمور، هماهنگ کننده پیشین برنامه نظارت بر سلاحهای کشتار جمعی نیز نظری مشابه داشت و گفت کاملاً غیرواقع بینانه است اگر انتظار پیشرفت در مذاکرات هسته‌ای ایران داشته باشیم. به طور خیلی ساده باید گفت بین طرفین درباره هدف مذاکرات اختلاف ریشه‌ای وجود دارد.
سیمور که در حال حاضر از مشاوران هسته‌ای باراک اوباماست، گفت تنها پیشرفتی که می‌توان از نشست دوم آلماتی انتظار داشت این است که طرفین بر ادامه مذاکرات توافق کنند.
در ایران نیز ناظران روشن بین بر همین عقیده بودند. از آن جمله، دکتر صادق زیباکلام استاد دانشگاه تهران در مصاحبه‌ای اظهار داشت «متأسفانه من هم در مجموع با نظرات غربی‌ها درباره مذاکرات آلماتی2 موافقم یعنی برخلاف خوش‌بینی‌هائی که همیشه نسبت به این مذاکرات داشته‌ام معتقدم آلماتی2 خیلی موفقیت آمیز نخواهد بود و جلسه‌ای بسیار سرد و بی‌روح برگذار می‌شود و حداکثر موفقیت این اجلاس شاید تعیین تاریخی برای دور بعدی مذاکرات باشد».
زیباکلام، به نوبه خود بر رابطه مذاکرات هسته‌ای با انتخابات ریاست جمهوری در ایران تأکید داشت و گفت: «دلیل این امر این است که گروه 1+5 نمی‌داند سرنوشت سیاسی ایران به کدام سمت و سو خواهد رفت. طبیعی است که اگر آقای ولایتی رئیس جمهور شود اوضاع متفاوت خواهد بود از اینکه بر فرض آقای خاتمی رئیس جمهور شود یا بر فرض بسیار بعیدتر آقای رحیم مشایی بر کرسی ریاست جمهوری بنشیند. بنابراین گروه 1+5 مجبور است صبر کند و ببیند انتخابات ایران به کدام سمت و سو خواهد رفت.»
وی افزود: «درست است که درباره مسئله هسته‌ای حرف نهایی را مقام معظم رهبری می‌زنند؛ اما به هرحال ما نباید از این نکته غافل شویم که رهبری در خلاء تصمیم نمی‌گیرند و با شورای عالی امنیت ملی مشورت می‌کنند و حسب اینکه رئیس جمهور چه کسی باشد یقینا ترکیب شورای عالی امنیت ملی متفاوت خواهد بود. جدا از شخص رئیس جمهور که رئیس شورای عالی امنیت ملی می‌باشد، وزیر کشور و وزیر امور خارجه هم در این شورا عضو هستند. لذا ما به سادگی نمی‌توانیم بگوییم هیچ فرقی نخواهد کرد که چه کسی در 24 خرداد به ریاست جمهوری برسد. بنده معتقدم اینکه چه کسی رئیس جمهور ایران شود در تغییر رویکرد ایران در پرونده هسته‌ای و در مقابل 1+5 موثر است و غربی‌ها هم به درستی این موضوع را تشخیص دادند که باید صبر کنند و ببینند با چه کسانی باید برای مدت 4 سال پشت میز مذاکره بنشینند.»
زیباکلام گفت: «به نظر بنده غربی‌ها با اصل فعالیت‌های هسته‌ای ایران مخالف نیستند و حتی با غنی‌سازی اورانیوم توسط ایران نیز مخالفتی ندارند و این موضوع را بارها اعلام کردند. آنچه که مایه نگرانی غربی‌ها است آن بخش از فعالیت‌های هسته‌ای ایران می‌باشد که می‌تواند اگر روزی ایران خواسته باشد سلاح هسته‌ای تولید کند، این توانمندی را در اختیار ایران قرار دهد. همه حرف غربی‌ها این است که ایران نباید قادر به تولید سلاح هسته‌ای باشد و به نظر من می‌توان راه حلی پیدا کرد که ضمن آنکه ایران به فعالیت‌های هسته‌ای خود ادامه می‌دهد، در عین حال آن تضمینی که غربی‌ها به دنبال آن هستند تا بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران نظارت شود نیز حاصل شود. البته ما بارها به غربی‌ها اعلام کرده‌ایم که به دنبال سلاح هسته‌ای نیستیم و سلاح هسته‌ای مخالف شرع و عقل است؛ اما غربی‌ها خواستار ضمانت‌های عملی هستند تا یقین پیدا کنند ایران به سمت و سوی تولید سلاح هسته‌ای نخواهد رفت و محل مناقشه دقیقاً همین جا است.»
پیوند پیونگ‌یانگ و تهران
اقدام کره شمالی در اعلام حالت جنگ با کره جنوبی و تهدید به استفاده از موشک بالستیک علیه آمریکا، درست در آستانه نشست آلماتی 2 بر پیچیدگی مذاکرات و پافشاری غربی‌ها بر تضمین قطعی و قابل قبول ایران در مورد هدف غیرنظامی از برنامه هسته‌ای خود افزود.
دیوید کامرون نخست وزیر انگلستان در برابر انتقادهایی که بر پروژه پرخرج تسلیحاتی این کشور از سوی حزب لیبرال دمکرات و برخی اعضای حزب کارگر ابراز می‌شود، مقاله‌ای نوشت و متذکر شد گرچه اتحاد شوروی دیگر وجود خارجی ندارد اما تهدید هسته‌ای وجود دارد و کره شمالی و ایران را به عنوان نمونه نام برد.
در این مقاله، دیوید کامرون می‌نویسد:
«ایران همچنان در برابر خواست جامعه جهانی مقاومت کرده و به تلاش برای پیشبرد توانایی‌های هسته‌ای خود ادامه می‌دهد. در همین حال، رژیمی به شدت متخاصم و غیرقابل پیش بینی در کره شمالی به تازگی سومین آزمایش هسته‌ای خود را نیز انجام داد و چه بسا هم اکنون به اندازه کافی مواد شکافنده برای تولید چندین جنگ افزار اتمی در اختیار داشته باشد. سال گذشته کره شمالی یک موشک بالستیک دور بُرد را به زرادخانه خود افزود که ادعا می‌کند توانایی رسیدن به خاک ایالات متحده را دارا است. اگر چنین چیزی به واقعیت بپیوندد، تمامی اروپا را تحت تاثیر قرار خواهد داد، که بریتانیا را نیز شامل خواهد شد. آیا می‌توانید با اطمینان بگویید که چنین رژیمی، یا هر رژیم دیگری که مسلح به جنگ افزار هسته‌ای باشد، چه رفتاری از خود نشان خواهد داد؟»
روزنامۀ واشنگتن پست نیز در مقاله‌ای ضمن مطرح کردن طبیعت و هدف سومین انفجار اتمی کره شمالی، همکاری نزدیک اتمی بین ایران و کره شمالی را مورد بررسی قرار داد و نوشت:
«ایران و کره شمالی ضمن داشتن همکاری‌های نزدیک موشکی، دارای یک قرارداد ده ساله «همکاری‌های فنی و علمی» با یکدیگرند. این قرارداد در تهران با حضور محمود احمدی‌نژاد و فریدون عباسی رئیس سازمان انرژی اتمی ایران از یک سو و از سوی کره شمالی توسط کی یون نم دومین مرد قدرتمند آن کشور به امضا رسید. فرد اخیر کسی است که قرارداد «همکاری‌های فنی و علمی» مشابه کره شمالی با سوریه را نیز با دولت بشار اسد امضا کرده است.
حاصل همکاری دو کشور کره و سوریه احداث یک رآکتور آزمایشی با سوخت اورانیوم خام نزدیک شهر دیر الزور، نزدیک دمشق بود که پیش از تکمیل در سال ۲۰۰۷ توسط کشور ثالث (اسرائیل) هدف قرار گرفت و منهدم شد.
می‌توان انتظار داشت که دامنه همکاری‌های پذیرفته شده و مستند موشکی بین ایران و کره شمالی، به عرصه فعالیت‌های اتمی نیز گسترش یافته باشد. کره شمالی در مورد غنی‌سازی اورانیوم، مانند ایران در ارتباط با گروه زیرزمینی عبدالقادر خان قرار داشته و از این مسیر اطلاعاتی پیرامون دومین مسیر دستیابی به بمب اتمی (اورانیوم غنی‌سازی شده) به دست آورده است.
تجارب ایران در تکمیل اطلاعات اولیه به دست آمده از شبکه عبدالقادر خان، به‌خصوص در مورد مونتاژ و ساخت قطعه‌های مورد نیاز سانتریفیوژ‌ها می‌تواند مورد استفاده کره شمالی قرار گرفته باشد.
کره شمالی بدون اعلام تعداد سانتریفیوژهای مورد استفاده، از راه‌اندازی یک واحد غنی‌سازی اورانیوم در این کشور خبر داده است. ایران طی یک سال گذشته تعداد سانتریفیوژهای موسوم به «ایر-1» را که نمونه بدون تغییر سانتریفیوژهای پی-1 عبدالقادر خان است، در اندازه‌‌ای قابل ملاحظه افزایش داده است. این افزایش تعداد سانتریفیوژ‌ها حاکی از تامین مواد خام لازم (فلز ضد زنگ موسوم به ماراجینک استیل) توسط ایران و همچنین دریافت قطعات از منابع سوم است.
کره شمالی به راحتی قادر به تامین مواد خام از چین و احتمالا ارسال بخشی از آن از راه دریا یا مسیر آسیای مرکزی به ایران است. مبادله اطلاعات و تجارب مربوط به تولید سانتریفیوژ یا رفع مشکلات فنی چرخه سوخت اتمی بین تهران و پیونگ‌یانگ به‌خصوص بعد از انجام سومین آزمایش اتمی کره شمالی افزایش یافته است.
احتمال استفاده از اورانیوم در سومین انفجار اتمی کره شمالی از یک سو و از سوی دیگر افزایش قابل ملاحظه تعداد سانتریفیوژهای ایر-1 ایران طی سال گذشته می‌تواند نتیجه همکاری‌های نزدیک‌تر ایران و کره شمالی در تکمیل نیازهای مرتبط با دومین مسیر دستیابی به بمب اتمی باشد.
در صورت اثبات این نظر که سومین آزمایش اتمی کره شمالی با استفاده از اورانیوم غنی‌شده صورت گرفته، تردید در مورد همکاری‌های اتمی ایران و کره شمالی و تقویت این گمانه که ایران همچنان به دنبال دست یافتن به ظرفیت مبادرت به یک انفجار اتمی است افزایش خواهد یافت، تحولی که به نوبه خود می‌تواند جمهوری اسلامی را برای تن دادن به یک معامله معقول اتمی در آلماتی بیش از پیش تحت فشار قرار دهد.»
در چنین شرایط و احوال، ناگهان معاون ستاد کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی به دفاع از کره شمالی بر می‌خیزد و سخنانی می‌گوید که گویی از دهان کیم چونگ اون خارج شده است.
همان روز که مذاکرات آلماتی 2 جریان داشت، سردار سید مسعود جزایری گفت: «کشورهای مستقل زیر بار شیطنت‌های آمریکا نمی‌روند و دوران زورگویی‌ها و زیاده‌خواهی‌های آمریکا به سر آمده است.
علت اینگونه تنش‌ها در منطقه زیاده‌خواهی‌های آمریکا و تلاش گروههای جنگ طلب این کشور برای حضور هر چه بیشتر در سایر نقاط جهان و نیز تنگ کردن عرصه بر کشور کره شمالی است و لذا مقامات کره شمالی چاره‌ای جز مقابله با آشوبگری‌های آمریکا ندارند.»
فاصله زیاد است
بدین سان، شکست یا دست کم ناکامی مذاکرات دو روزه آلماتی 2 غیرمنتظره نبود.
کاترین اشتون که ریاست گروه 1+5 را بر عهده داشت در پایان این دور مذاکرات (روز شنبه 17 فروردین / ششم آوریل) گفت «مواضع طرفین بر سر مسائل اساسی همچنان با هم فاصله زیاد دارد» و افزود نمایندگان کشورهای ششگانه در بازگشت به پایتخت‌هایشان نتیجه مذاکرات آلماتی را به دولتهای متبوع خود گزارش خواهند داد و من نیز با مذاکره کننده ارشد ایران ـ سعید جلیلی ـ در تماس خواهم بود تا در خصوص چگونگی ادامه مذاکرات تصمیم گیری شود.
از طرف دیگر سعید جلیلی اظهار داشت، خانم اشتون پس از گفتگو با وزرای خارجه کشورهای عضو گروه 1+5 درباره کم و کیف مذاکرات و این که چگونه گفت و گوها پیش برده شود با من به صورت تلفنی صحبت خواهد کرد.
در واکنش به مذاکرات بی‌نتیجه آلماتی 2 جان کری وزیر امور خارجه آمریکا گفت «این یک روند بی پایان نیست و نمی‌توان فقط به خاطر آن که گفتگوها قطع نشود نشست و مذاکره کرد. قصد ما رسیدن به یک راه حل دیپلماتیک است اما این گزینه کلیدش در دست ایرانیان است».
یک مقام ارشد آمریکایی که نخواست نامش فاش شود، به خبرگزاری فرانسه گفت علت ناکامی مذاکرات این است که طرفین مذاکره نسبت به یک دیگر اعتماد ندارند و حرف همدیگر را نمی‌فهمند. ایرانی‌ها پیشنهادهای حداقلی می‌دهند و در مقابل توقع امتیازات خیلی بزرگ و کاملاً بی‌تناسب دارند.
این سخن، اشاره به پیشنهادهای اخیر جمهوری اسلامی دایر به محدود کردن برنامه هسته‌ای خود و از سر گذراندن بحران موجود در برابر لغو تمامی تحریمها و شناسایی بی‌قید و شرط حق غنی‌سازی اورانیوم است.
اسرائیل در پایان مذاکرات دو روزه آلماتی، واکنش تندی نشان داد و وزیر اطلاعات و امور استراتژیک آن کشور از قدرت‌های جهانی خواست که ضرب‌الاجلی در مورد متوقف کردن برنامه هسته‌ای ایران تعیین کنند و اگر جمهوری اسلامی طی چند هفته به خواست آنها عمل نکرد باید دست به کار شد.
او نیز به ماجرای کره شمالی اشاره کرد و گفت «همان طور که کره شمالی نه تنها تهدیدی برای کره جنوبی و ژاپن، بلکه تهدیدی برای آمریکاست اگر ایران تا دو یا سه سال دیگر به بمب اتمی دست یابد تنها تهدیدی برای اسرائیل نیست بلکه خطرش آمریکا و اروپا و تمامی جهان را تهدید می‌کند.
شکست مذاکرات آلماتی قابل پیش‌بینی بود. ایرانی‌ها از این گفت و گوها که آن را به بازی مسخره‌ای تبدیل کرده‌اند برای خریدن وقت و غنی کردن اورانیوم استفاده می‌کنند. بدون تهدید ملموس و قابل ملاحظه بر اساس جدول زمانی کوتاه نمی‌توان این خطر را پیشگیری کرد».
مایکل مان، سخنگوی کاترین اشتون درباره مذاکرات آلماتی 2 اظهار داشته است «در این دور گفتگوها نیز هیچ پاسخ روشن و ملموسی به پیشنهاد اخیر گروه 1+5 دریافت نداشتیم. برای ما کاملاً روشن است که اعتمادسازی باید از جانب ایرانی‌ها صورت گیرد اما تا این زمان آنها کاری انجام نداده‌اند که باعث شود بخواهیم تحریمها را برداریم».
کیهان لندن
